Dag van de Arbeid

Vaak wordt gedacht dat de Dag van de Arbeid een typisch socialistisch evenement is, een product van de arbeidersbeweging in (Oost-)Europa. Niets is minder waar, het is komen overwaaien uit de Verenigde Staten.

Rond 1880 was Chicago een van de grootste industriesteden van de Verenigde Staten. Er waren regelmatig onlusten vanwege de slechte werkomstandigheden. Vakbonden bestonden wel, maar wie er lid van durfde te worden liep grote kans op ontslag. In mei 1886 waren er grote demonstraties en stakingen met als belangrijkste onderwerp invoering van de achturige werkdag. Op 1 en 2 mei verliepen die demonstraties min of meer vreedzaam, maar op 3 mei trad de politie hard op; daarbij viel een dode. Verhitte artikelen in diverse kranten wekten de indruk dat het er veel meer waren, waardoor de sfeer grimmig werd. Op 4 mei liep het tijdens een betrekkelijk kleine demonstratie op de Haymarket (aan de westkant van het centrum) uit de hand: nadat de politie had bevolen een eind aan de bijeenkomst te maken, ontplofte er een bom. Zeven politiemensen kwamen om het leven, plus een onbekend aantal demonstranten.

In het wilde weg werden daarop honderden mensen opgepakt en er ontstond een anti-rode hetze in de stad: zelfs op reclames werd de kleur rood verwijderd. Het vervolg van het verhaal is een miscarriage of justice zoals de Verenigde Staten er maar al te veel kennen. Praktisch direct werden acht vakbondsleiders en journalisten gearresteerd, veelal anarchisten. Na een twijfelachtig proces werden zeven van hen ter dood veroordeeld, een vonnis dat standhield voor het Supreme Court, eerst in Illinois en vervolgens in Washington. Of alle veroordeelden helemaal onschuldig waren, wordt tegenwoordig betwijfeld, maar sluitend bewijs voor hun schuld was er zeker niet. In feite werden niet zeven individuen veroordeeld, maar het anarchisme. Een van de zeven zei in zijn slotwoord dan ook: ‘I was tried for murder and I was convicted of anarchy.’

Dat er iets niet deugde was al gauw duidelijk, er ontstond zoveel verzet tegen het vonnis – in de vorm van krantenartikelen, petities en brieven – dat de gouverneur van Illinois onder bepaalde voorwaarden de mogelijkheid tot strafomzetting bood. Drie van de zeven gingen daarop in en kregen gevangenisstraf, de andere vier weigerden en stierven voor hun overtuiging: ze werden op 6 november 1887 opgehangen. Zes jaar later al werden de gevangenen vrijgelaten en concludeerde de (nieuwe) gouverneur van Illinois dat de procesgang niet had gedeugd. Het heeft wel eens langer geduurd voordat ‘het gezag’ zo’n conclusie durfde te trekken. Wie de bom heeft gemaakt en/of gegooid weten we ondertussen nog steeds niet zeker.

Wat heeft dit nu allemaal met de Dag van de Arbeid te maken? Al in 1888 besloot de American Federation of Labor (die nog steeds bestaat) voortaan op 1 mei in het hele land te demonstreren voor dezelfde doelen als twee jaar eerder in Chicago: betere werkomstandigheden, met onder meer de acht-urige werkdag. In 1889 werd dit idee op een conferentie in Parijs in het kader van de ‘Tweede Socialistisch Arbeiders-Internationale’ overgenomen als de Internationale Dag van de Arbeid – zie daar de connectie met Europa en het socialisme/communisme.

Aan de 1 mei-viering in de Verenigde Staten kwam al na korte tijd een einde. President Cleveland wilde voorkomen dat het een herdenking van de bomaanslag zou worden en verplaatste de viering in 1890 naar de eerste maandag in september. Dit is de Labor Day die we nog steeds kennen, al heeft het demonstreren voor betere arbeidsomstandigheden voor veel mensen grootscheeps plaatsgemaakt voor shoppen.

Terzijde: tijdens mijn studie geschiedenis heb ik ooit een onderzoekje gedaan naar de berichtgeving over de Haymarket Affair in Nederlandse kranten en tijdschriften in 1886 en 1887. Destijds waren er nog geen correspondenten in de Verenigde Staten, dus ze moesten zich baseren op wat er in Amerikaanse en Engelse bladen werd geschreven. Vermakelijk is hoe de berichtgeving uiteenloopt. Op het tijdstip van de bomaanslag waren er op Haymarket zo’n 500 mensen (het regende), maar de Nieuwe Rotterdamsche Courant en De Tijd weten te melden dat het er 15.000 waren, terwijl er volgens De Standaard zelfs 150.000 mensen stonden. Volgens deze krant zijn er ook drie bommen ontploft.