Dylan en Roth: twee kritische Amerikanen

Het Nobelcomité in Stockholm denkt daar dus anders over, zo werd vorige week duidelijk. Dylan heeft ‘nieuwe poëtische uitingen gecreëerd binnen de Amerikaanse zangtraditie’. Hij heeft de status van een icoon en zijn invloed op de hedendaagse muziek is immens, aldus de jury. Dat laatste is absoluut waar, en in muzikaal én tekstueel opzicht heeft hij de afgelopen halve eeuw voor een aantal onvergetelijke songs getekend.

Robert Allen Zimmerman (geboren in 1941, dus ook alweer 75 jaar oud) begon zijn carrière rond 1960 als folkmuzikant in Greenwich Village in New York. Beïnvloed door groten als Woody Guthrie en Pete Seeger werd hij al snel een boegbeeld van de protestgeneratie – denk aan evergreens als Blowin’ in the Wind en, misschien wel zijn beroemdste song, The Times They are a Changin’.

Dylan is een van degenen geweest die folk, pop en rock op een hoger plan heeft gebracht en meer inhoud heeft gegeven. Populaire muziek was niet langer meer alleen amusement, verre van dat zelfs, luister maar naar het sombere A hard Rain’s a gonna Fall. Popmuziek ontwikkelde zich door tekstschrijvers als Dylan tot een middel om persoonlijke gevoelens te uiten of maatschappijkritiek uit te oefenen. Veel van Dylans teksten zijn cryptisch of absurdistisch en niet makkelijk te interpreteren, zoals het bizarre Subterranean Homesick Blues.

Meesterwerken genoeg, zoals Highway 61 Revisited en Blonde on Blonde, die steevast terechtkomen in de lijstjes met ‘beste platen ooit gemaakt’. Nog een topper: John Wesley Harding met daarop All along the Watchtower dat vooral in de uitvoering van Jimi Hendrix beroemd is geworden.

Of Dylan voor dit alles terecht de Nobelprijs voor literatuur heeft gekregen is inmiddels onderwerp van verhitte discussies. Vooral ‘literaire kringen’ zijn boos dat een muzikant de prijs heeft gekregen. Er spreekt enig dedain – en wellicht jaloezie – uit veel reacties, net alsof de prijs daardoor ineens minder waard is.

Het is wel een beetje zuur voor die andere Amerikaanse kandidaat die al jarenlang als veel grotere kanshebber werd beschouwd: Philip Roth (1933). Vanwege de geografische spreiding die het Nobelcomité aanhoudt is de kans dat hij ’m ooit nog wint erg klein geworden. Ook voor hem geldt: meesterwerken genoeg. Een vast thema in zijn werk is zijn joodse achtergrond, die hij vaak verbindt met kritische beschouwingen over de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in de Verenigde Staten. In die zin is er zelfs een zekere overeenkomst met Dylan, ondanks hun geheel verschillende manieren van uitdrukken.

Een hoogtepunt in het omvangrijke oeuvre van Roth is wat mij betreft de roman The Plot Against America uit 2004 (vertaald als Het complot tegen Amerika). Het is een voorbeeld van wat what-if geschiedenis: niet Roosevelt, maar vliegheld Charles Lindbergh heeft de presidentsverkiezingen van 1932 gewonnen (wat gezien zijn grote populariteit niet eens onmogelijk zou zijn geweest als hij zich kandidaat had gesteld). Lindbergh was een nazi-sympathisant en onder zijn bewind worden dan ook al gauw anti-joodse maatregelen genomen, die sluipenderwijs steeds verder gaan. De gebeurtenissen worden beschreven vanuit het perspectief van een joods gezin dat zich staande moet zien te houden. Het is een onheilspellend boek dat, laten we zeggen, een zekere actualiteitswaarde heeft.

Twee kritische Amerikanen, Dylan en Roth. Er kan er maar één de beste zijn, om het in sporttermen samen te vatten. Het Nobelcomité heeft een keuze gemaakt en daar zullen we het mee moeten doen. Luister, lees en oordeel vooral zelf.