Wie of wat is een Yankee?

Het begrip Yankee betekent steeds iets anders, afhankelijk van waar je je bevindt. Vanuit de rest van de wereld gezien is het duidelijk: een Yankee, ook wel Yank, is een Amerikaan. Het is door het vele gebruik bij anti-Amerikaanse demonstraties eerder een scheldwoord dan een compliment. Eenmaal in de VS aangekomen ligt het wat subtieler. Elke Yankee is een Amerikaan, maar niet elke Amerikaan is een Yankee. Zuiderlingen beschouwen zich beslist níet als Yankee: de Yanks waren in de Burgeroorlog de tegenpartij, de Unionisten. Yanks komen dus uit het noorden, nauwkeuriger het noordoosten. Nog nauwkeuriger: New England. Het begrip Yankee stond vroeger ook voor een stijl van leven, ‘echte’ Yankees waren spaarzaam en godvruchtig, lees (streng) protestant.

Volgens een aan de schrijver E.B. White (zelf een Yankee uit Mount Vernon in New York) toegeschreven definitie zit het als volgt in elkaar:

*Een outhouse is een smal, vrijstaand hokje (soms klein bijgebouw) met een of meer toiletten. Het komt meestal neer op een gat in de grond.

Dat we de Yankees ergens in de noordoosthoek van het land kunnen vinden is duidelijk door het bestaan van de New York Yankees en het ‘yankee dialect’ dat in het noordoosten wordt gesproken. Dat laatste wijst erop dat het al een oud begrip is. Het bestond in ieder geval al voor er sprake was van de Verenigde Staten. Een Britse generaal duidde in 1758 zijn soldaten uit New England aan als Yankees. Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog werd het begrip overal bekend door het nog steeds populaire liedje Yankee Doodle. Het is tegenwoordig zelfs het volkslied van Connecticut (een echte Yankee-staat trouwens).

Het woord Yankee kreeg ook al gauw een negatieve bijklank, mogelijk omdat het zo’n kernachtig en lekker makkelijk uit te spreken woord is. In de Burgeroorlog was het in het zuiden de gebruikelijke aanduiding voor de vijand, vaak in de variant ‘damn Yankees’, soms zelfs geschreven als damnyankees. En zo’n scheldwoord ontwikkelt zich dan weer tot geuzennaam, zie de al genoemde New York Yankees.

Het is een beetje raadwerk waar het woord vandaan komt. Vroegere ideeën over een verbasterd begrip uit een inheemse taal worden tegenwoordig niet meer serieus genomen. Gangbaarder is nu de opvatting dat het een verbastering is van een Nederlandse naam. Jan Kees is de meest voor de hand liggende kandidaat, terwijl enkele Engelse taalkundigen ook Janneke of Janke – door Engelsen uitgesproken als Yenke – als voorbeeld zien. De invloedrijke journalist-schrijver H.L. Mencken (1880-1956) dacht dat het ontstaan was uit ‘John Cheese’, de spotnaam die Engelsen gebruikten voor Nederlandse kolonisten. En als je dat vertaalt in het Nederlands wordt het Jan Kaas en zitten we weer bijna bij Jan Kees.