1914: Aanleg Panamakanaal afgerond

De landengte van Panama verbindt Noord- en Zuid-Amerika en is het punt waar de continenten op hun smalst zijn: tussen de 50 en 200 kilometer. De Spanjaarden begrepen dit in de zestiende eeuw al en legden voor hun handel met de Zuid-Amerikaanse westkust een weg aan die de landengte doorkruiste. Zelfs werden de eerste ideeën voor een kanaal al geopperd, maar onder koning Filips II werden deze verworpen: naar verluidt adviseerden zijn geestelijken hem dat ‘de mens niet mag scheiden, wat God heeft verenigd’. Ook al had Filips anders besloten, met de toenmalige technische middelen had een kanaal waarschijnlijk toch nooit gerealiseerd kunnen worden.

Drie eeuwen later bracht technologische vooruitgang nieuwe oplossingen en waren de Spanjaarden vervangen door nieuwe spelers. Een Amerikaanse onderneming legde tussen 1850 en 1855 een spoorlijn over de landengte aan waardoor de staten aan de westkust (Oregon, en in 1848 Californië waar een goudkoorts uitbrak) beter ontsloten werden. Het was voor zowel vracht- als passagiersvervoer sneller om met een schip naar Panama te varen, daar de trein te nemen, en vervolgens met een ander schip naar Californië te varen, dan om door de woestijnen van het zuidwesten te reizen of om Zuid-Amerika heen te varen. De aanleg van spoorlijn was echter niet zonder risico’s en kostte het leven aan enkele duizenden arbeiders.

De eerste poging om een daadwerkelijk kanaal aan te leggen was een Frans project onder leiding van ingenieur Ferdinand de Lesseps, de initiator van het in 1869 geopende Suezkanaal. Op 1 januari 1880 begonnen de werkzaamheden aan een kanaal op zeeniveau, zonder sluizen. De ingenieurs hadden zich echter verkeken op de moeilijkheden van het werk. Het lastige terrein en regenachtige klimaat zorgden voor aardverschuivingen en er waren aardbevingen. Het ergste waren echter de tropische ziektes: in de tropische hitte en vochtigheid eisten malaria en gele koorts hun tol en meer dan 20.000 arbeiders stierven. In 1889 was het project failliet en moest men de bouw opgeven.

De Verenigde Staten zouden het stokje echter overnemen. Uitgegroeid tot een van de belangrijkste landen ter wereld en met de energieke president Theodore Roosevelt aan het roer deden de VS hun invloed voelen. Panama was onderdeel van Colombia, en in 1902 werd er een contract met Colombia gesloten om in Panama een kanaal aan te leggen. Het Colombiaanse parlement stemde echter tegen het contract. Roosevelt stuurde hierop oorlogsschepen naar Panama zodat het, al langer ontevreden met zijn positie binnen Colombia, de onafhankelijkheid durfde uit te roepen. Een Franse ingenieur van het eerdere project werd tot afgevaardigde van Panama gebombardeerd en sloot een nieuw contract: de VS kochten een strook land, in ruil waarvoor ze Panama’s onafhankelijkheid zouden waarborgen. Voor de Amerikaanse handel en invloed op het wereldtoneel was het kanaal te belangrijk om het project geen doorgang te doen vinden.

In 1904 begonnen de werkzaamheden opnieuw en ging men verder waar het Franse project gebleven was. De eerste drie jaar werden alleen gebruikt om degelijke voorbereidingen te treffen: medische voorzieningen werden aangelegd, bouwplaatsen gereed gemaakt en het terrein goed in kaart gebracht. De daadwerkelijke aanleg begon in 1906 en vorderde nu beter. Meer dan 60.000 arbeiders, voornamelijk zwarten uit het Caribische gebied, groeven zich met stoomgraafmachines en dynamiet een weg door de heuvels en met treinwagons werd het afgegraven materiaal weggevoerd. Nieuwe medische kennis zorgde ervoor dat de malaria en gele koorts binnen de perken werden gehouden, al stierven er nog steeds zo’n 5000 mensen door de slechte arbeids- en leefomstandigheden. In 1914, tien jaar na het begin van de bouw, werd het kanaal ingehuldigd. Het Amerikaanse schip Ancon voer als eerste schip ooit door het kanaal.

Het kanaal was niet alleen een technologisch huzarenstukje en had niet alleen economische gevolgen. De politieke implicaties van het voltooien van het prestigieuze kanaal waren groot en het is bijna symbolisch dat de jonge VS klaarspeelden wat het trotse maar oude Frankrijk niet voor elkaar kreeg. Met het kanaal waren de Amerikaanse oost- en westkust beter verbonden en konden – en kunnen – de VS hun invloed op zowel de Atlantische als de Grote Oceaan doen gelden.