1945: Atoombommen op Hiroshima en Nagasaki

De atoombom was op het gebied van wapenontwikkeling een gigantische stap voorwaarts. Nooit eerder had de mens een wapen in handen gehad dat zo krachtig was. De mogelijkheid een nucleaire kettingreactie te veroorzaken, en zo ongekende krachten vrij te maken, vormde een formidabel wapen. President Harry Truman wist echter niet precies waar hij aan toe was. Op de vooravond van het bombardement ontkwam hij dan ook niet aan Bijbelse vergelijkingen, toen hij zijn gedachten in zijn dagboek noteerde.

Toch gaf de president zijn goedkeuring voor de missie. De Enola Gay, een type B29 bommenwerper van de Amerikaanse luchtmacht, vertrok in de ochtend van 6 augustus 1945 richting Hiroshima, een havenstad in het zuidwesten van Japan. Tot dan toe hadden de Amerikanen het Japanse vasteland hevig gebombardeerd, maar Hiroshima bleef dat lot bespaard om een groter deel te worden van de geschiedenis.

Toen ‘Little Boy,’ de codenaam van de atoombom, tot ontploffing kwam, stopten de levens van bijna 80000 mensen in een flits ‘heter dan duizend zonnen’. De drukgolf vernietigde de stad, en de straling die vrij kwam bij de ontploffing, zou nog aan vele mensen het leven kosten. Latere generaties zouden nog altijd de verwoestende effecten van de straling aan den lijve ondervinden.

De bom kwam na een ultimatum van de Verenigde Staten. ‘Geef je over, of onderga complete vernietiging’. Japan was in de verdediging gedrongen na de zeeslag bij Midway in de Stille Oceaan, en was omringd met eilanden, die ze verdedigden tot de laatste man. Bij het Amerikaanse opperbevel was het idee gegroeid dat Japan zich nooit over zou geven. Ook vreesde de legerstaf dat het met geweld innemen van alle eilanden onvergeeflijk veel Amerikaanse soldaten het leven zou kosten.

En nu was daar, dankzij het geheime ‘Manhattan Project’ in onder andere Los Alamos, in de Amerikaanse staat New Mexico, een wapen ontwikkeld waarmee de oorlog in het voordeel van Amerika kon worden beslist. Toen Japan zich weigerde over te geven, volgde op 9 augustus 1945 een tweede bombardement. De stad Nagasaki onderging hetzelfde lot als Hiroshima. Drie dagen later kondigde de Japanse keizer Hirohito de overgave aan.

Zowel binnen als buiten de geschiedschrijving is er veel gediscussieerd over de gebruik van de atoombom. Zelfs tijdens de oorlog waren er mensen, geleerden en militairen die morele bezwaren hadden. Er waren binnen de Amerikaanse regering twijfels over het nut van de bom, over de werking van de bom, en over het uiteindelijke resultaat. Bij testen had men een explosie gemerkt, maar men wist nog niet wat er gebeurde als een atoombom op grote hoogte uit een vliegtuig op een stad werd gegooid. Als het niet werkte, zo vreesden zij, zou het verzet van de Japanners misschien groeien.

De kracht van de explosie in ogenschouw nemend, valt te twijfelen aan het nut van de destructie. In de maanden ervoor hadden de Amerikanen Tokyo gebombardeerd met brandbommen. De vuurstorm die daarbij ontstond, doodde eveneens rond de 80000 mensen. Het discours valt dan ook uiteen in meerdere opvattingen.

De Verenigde Staten hadden genoeg reden om aan te nemen dat Japan zich nooit zonder grof geweld zou overgeven. Op het Japanse eiland Okinawa kregen de Amerikanen een goed idee van het fanatisme waarmee de vijand zich verdedigde. Tevens waren er berichten dat een militaire coup aanstaande was, die de overgave-gezinde regering wou vervangen en zelfs plannen had om het vliegdekschip waar de overgave werd getekend aan te vallen. Daarbij kende men in Amerika de traditie van de Samoerai en Kamikaze-aanvallen, waarbij Japanse piloten hun toestellen en zichzelf als vliegende bom op een doelwit stortten. Zelfs na het bombardement in Hiroshima waren er nog Japanse burgers die de beslissing van de keizer om de wapens neer te leggen maar moeilijk konden verkroppen.

In de jaren '80 van de vorige eeuw kwam een legerstudie uit de jaren '40 aan het licht. Daaruit bleek dat de Japanners al vóór het werpen van de atoombom serieus dachten zich over te geven, omdat Josef Stalin tijdens de conferentie in Potsdam president Truman had verzekerd dat de Sovjet-Unie in augustus de oorlog zou verklaren aan Japan. Tegen twee grote vijanden kon niet worden gevochten. Het toenmalige hoofd van het Amerikaanse leger, George C. Marshall, had president Truman al verklaard dat Japan in het geval van die oorlogsverklaring de hoop op zou geven.

Buiten het pure militaire overwicht, het voorkomen van nog meer slachtoffers, en het einde van het vechten te versnellen, zijn er vragen blijven bestaan over de reden van de beslissing. Hierbij moet in ogenschouw worden genomen, dat niemand echt een goed idee had van de werking van het atoomwapen. Over de stralingseffecten van een atoombom bestonden slechts theorieën. De atoombom kan wat dat betreft een getuige zijn van het feit dat de mens vreselijke uitvindingen durft te gebruiken die hij niet begrijpt. Naïviteit speelde in deze gebeurtenis dus een belangrijke rol.

De Amerikanen waren in de loop van de oorlog tot de overtuiging gekomen, dat een overwinning op Japan en Duitsland nog geen vrede zou betekenen. De Sovjet-Unie creëerde bufferstaten in het oosten en in Oost-Europa, en snel bleek dat de wereld in twee grote kampen verdeeld zou worden. De Verenigde Staten hadden als enige natie op aarde een superwapen in handen. Een gigantisch militair en geopolitiek voordeel, dat volgens sommigen een belangrijke factor was in de beslissing om het wapen te gebruiken. Een ultiem signaal naar aartsvijand Stalin om hem af te schrikken; ‘we hebben een atoombom, en we zijn niet bang hem te gebruiken.’ Dat werd in het najaar van 1945 maar al te duidelijk.